ពន្យល់ពាក្យ(២)
ជំនួយការសិក្សា>បទានុក្រម>ពន្យល់ពាក្យ
ប្រភពឯកសារ ៖ គេហទំព័រ ថ្មីៗ
សម្រាប់ការចូលទៅកាន់ប្រភពឯកសារផ្ទាល់សូមចុច ៖ គេហទំព័រ ថ្មីៗ
ទំព័រទី១ < ទំព័រទី២ > ទំព័រទី៣
«ច្នៃ» មានន័យខុសពី«ឆ្នៃ»?
ការពិតពាក្យ «ច្នៃ» មានន័យខុសគ្នាស្រឡះ នឹងពាក្យ «ឆ្នៃ»។ «ច្នៃ» មានន័យថាការបង្កើតឲ្យចេញជាស្នាដៃអ្វីមួយ។ ចំណែក «ឆ្នៃ» មានន័យថា មានមន្ទិលដោយស្មាន។ វចនានុក្រមខ្មែរសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានបញ្ជាក់ពាក្យ «ច្នៃ» មានន័យថា លៃលក, ធ្វើឲ្យមានពន្លឺ,កែសម្រួល។ ច្នៃត្បូង,ច្នៃដបទឹកសុទ្ធទៅជាកាបូបដាក់ប៊ិក។ ចំពោះពាក្យ «ឆ្នៃ» វិញ មានន័យថា ការគិតដោយស្មាន, ដៅ,ប្រមាណ។ កុំឆ្នៃដាក់គេផ្តេសផ្តាស៕
«សំឡេង» មិនមែន«សំលេង»ឬ«សម្លេង»ទេ
រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ពាក្យទាំងនេះ នៅតែមានអ្នកប្រើមិនទាន់ត្រឹមត្រូវនៅឡើយទេ។ តាមការបញ្ជាក់ពីវចនានុក្រមសម្តេច ជួន ណាត ពាក្យ«សំឡេង»តែមួយគត់ដែលជាពាក្យត្រឹមត្រូវ ហើយពលរដ្ឋគួរតែអនុវត្តប្រើពាក្យនេះឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន។ មិនមែនមានតែពាក្យ «សំឡេង» តែមួយប៉ុណ្ណោះនោះទេដែលពលរដ្ឋប្រើខុស សូម្បីពាក្យដទៃទៀតក៏ពលរដ្ឋប្រើមិនទាន់ឯកភាពគ្នានៅឡើយទេ។ ពាក្យទាំងនោះមានដូចជា សំលាញ់ ឬសំឡាញ់, កំសាន្ត,កម្លោះ, កំពស់,កំរិត,តំរូវ, ចរិក ឬចរិត,ចំការ,ចំរើន, ចំនុច,ចំងាយ, ជ័យជំនះ។ ពាក្យដែលត្រូវ គឺសរសេរជា សម្លាញ់, កម្សាន្ត,កំលោះ, កម្ពស់,កម្រិត,តម្រូវ, ចរិត, ចម្ការ,ចម្រើន,ចំណុច,ចម្ងាយ, ជ័យជម្នះ អ៊ីចេះវិញទើបត្រឹមត្រូវ៕
«ជយោ»មិនមែន«ជ័យោ» និង«ជ័យយោ»ទេ
ក្នុងចំណោមពាក្យទាំងអស់នេះ ពាក្យដែលបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវ គឺ «ជយោ» មិនមែន «ជ័យោ ឬជ័យយោ» ឡើយ។ នេះបើផ្អែកតាមវចនានុក្រមសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត។ «ជយោ» មានន័យថា សេចក្តីត្រេកអរនឹងជ័យជម្នះ៕
«ស្ថិតស្ថិរ» ក៏បាន សរសេរ«ឋិតថេរ» ក៏បាន
វចនានុក្រមខ្មែរសម្តេច ជួន ណាត បានបញ្ជាក់ថា ពាក្យទាំងពីរនេះ អាចសរសេរមួយណាក៏បានគឺសុទ្ធតែត្រឹមត្រូវដូចគ្នា។ វចនានុក្រមខ្មែរសម្តេច ជួន ណាត ពាក្យ«ស្ថិតស្ថិរ» ឬ«ឋិតថេរ» បានបង្ហាញថា ពាក្យទាំងពីរនេះ ដើរតួជាគុណសព្ទមានន័យថា ដែលឋិតនៅយូរ,អង្វែង,ដែលតាំងនៅមាំមួន,ខ្ជាប់ខ្ជួន ដែលជាប់បានយូរ។ បើដើរតួជាកិរិយាសព្ទ មានន័យថា ជាប់យូរមកហើយ ដែលមិនដែលដាច់ មិនដែលឈប់។ ឧទារហណ៍៖ ធ្វើការឋិតថេរ៕
«ល្បើកកថា», «សុន្ទរកថា» និង«ឧបារម្ភកថា»
ក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរបានបញ្ជាក់រួចមកហើយអំពីអត្ថន័យខុសគ្នារវាងពាក្យទាំងនេះ។ ក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ បានពន្យល់ពាក្យទាំងបីនេះ ដូចខាងក្រោម៖ «ល្បើកកថា» ជាឧបទេសអក្សរសិល្ប៍មួយប្រភេទ ដែលកវី អ្នកនិពន្ធ តាក់តែង ជារឿងនិទាន ដោយលើកយកគុណវិបត្តិមនុស្សនៅក្នុងសង្គម មកធ្វើជាប្រធានរឿង។ តួអង្គនៅក្នុងល្បើកកថា ភាគច្រើនជាតួអង្គ សត្វ ជានិមិត្តរូប ឬគំរូមនុស្សប្រភេទណាមួយនៅក្នុងសង្គម។ ល្បើកកថា ឆ្លុះបញ្ចាំងពី ជីវភាព ទំនៀមទម្លាប់ បែបបទរស់នៅរបស់មនុស្ស និងបង្ហាញពីយុទ្ធវិធីផ្សេងៗ ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាជីវិត។ ឧទាហរណ៍៖ ល្បើកជុច និងត្រីរបស់ហ្លួងវិសេសអក្ខរាដូង។ «សុន្ទរកថា» មានន័យថា ឧបទេសអក្សរសិល្ប៍មួយប្រភេទ ដែលកវី និងអ្នកនិពន្ធ សរសេរ សម្រាប់ថ្លែងនៅក្នុងកម្មវិធីអ្វីមួយ ដែលរៀបរាប់ពីលទ្ធផលការងារ។ សន្ទរកថា ជាសេក្តីថ្លែង ដោយភាពពីរោះ សម្តីគួរចង់ស្តាប់។ ឧទាហរណ៍៖ សូមលោកអញ្ជើញថ្លែង សុន្ទរកថា អំពីចំណាប់អារម្មណ៍របស់លោក។ ចំណែក «ឧបារម្ភកថា» ប្រាប់ពីឧបទេសអក្សរសិល្ប៍ ដែលកវី និងអ្នកនិពន្ធ សរសេរអត្ថបទជាពាក្យរាយ ឬជាពាក្យកាព្យ រិះគន់គុណវិបត្តិនៃសីលធម៌ នយោបាយ ជាពិសេសរិះគន់បុគ្គលក្នុងសង្គម។ ឧទាហរណ៍៖ នៅក្នុងរឿង តាថេន និងចៅសន៕
« វិច» និង «វេច»
ពាក្យ «វិច» និង «វេច» មាននៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរពិតមែន ហើយមានសូរសព្ទក៏ស្រដៀងគ្នាទៀត តែមានអត្ថន័យខុសគ្នា។ បើតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត «វិច» សំដៅលើត្បាយ ត្រឡប់ ចុង ភ្ជិត មុខ ចូលមក វិញ ។ ចំណែក «វេច» មានន័យថា ធ្វើឲ្យបង្វេច ។ «វិច» គឺ សំដៅលើអ្វីដែលខុស ទ្រង់ទ្រាយ ។ ឧទាហរណ៍៖ វិចមាត់ , វិចច្រមុះ ជាដើម។ រីឯ ពាក្យ« វេច» មានន័យថា ខ្ចប់ឲ្យជាសំណុំ, វេចបាយ , វេចសុំ វេចក្បិតក្បៀត លាក់ទុក។ល។ នៅមានពាក្យជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលមាន សូរសព្ទ ដូចគ្នា តែអត្ថន័យខុសគ្នា។ ពាក្យនោះ មានដូចជា សូ , សូរ និង សូរ្យ , លិច ឬ លេច , ដុស ឬ ដុះ , រាជិនី ឬ រជនី , ស្ថាន ឬ ឋាន , កម្ម ឬ កាំ , ភ្លុក ឬ ថ្លុក , សិង , សិង្ហ ឬ សឹង,គន់,គុណ,គុន ។ល៕
«ស្វាងចែស» និង«ស្វាងចេស» មួយណាត្រឹមត្រូវ?
ត្រូវចងចាំថា កាលណាប្រើក្នុងន័យថា ស្រឡះមុខមាត់ ស្វាងអារម្មណ៍ ភ្លឺស្រឡះ ស្វាងឯកើត ភ្លឺឯលិចនោះ គេប្រើពាក្យ«ស្វាងចែស»។ នេះបើយោងតាមវចនានុក្រមខ្មែរសម្តេច ជួន ណាត។ ពាក្យ«ចែស»និង«ចេស»មាននៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ។ គ្រាន់តែគេប្រើនៅក្នុងន័យខាងលើ គេមិនអាចប្រើពាក្យ«ចេស»ជាស្វាងចេស នោះទេ។ កាលណាគេប្រើជាពាក្យ ស្វាងចេស គឺមានន័យថា សូត្រ ឬអំបោះភ្លឺស្រឡះទៅវិញទេ ដែលមិនត្រូវន័យពិតប្រាកដរបស់វា ថាជាការស្រឡះមុខមាត់ឡើយ។ វចនានុក្រមខ្មែរបានបញ្ជាក់ពាក្យ«ចេស» មានន័យខុសពី«ចែស»។ «ចេស» ជានាមសព្ទ មានន័យថា សូត្រ ឬអំបោះខ្មាញ់តូចឆ្មារ សម្រាប់ប្រើការដេរ។ ចំណែកពាក្យ«ចែស»គេប្រើក្នុងន័យថា ក្តៅចែស,រឹងចែស គឺក្តៅខ្លាំង រឹងខ្លាំង។ ក្នុងន័យមួយទៀត បញ្ជាក់ពីភាពជាក់ច្បាស់, ឃើញច្បាស់ចែស ភ្លឺចែស ជាដើម៕
តាសក់ ឬ ត្រសក់?
ពាក្យ «តាសក់» ដែលជាឈ្មោះវល្លិដំណាំមានផ្លែជាអាហារ ដូចជា តាសក់ស្រូវ, តាសក់ផ្អរ ជាដើមនោះ មានពន្យល់យ៉ាងច្បាស់ក្នុងវចនានុក្រម ខណៈជាទូទៅ យើងសរសេរថា«ត្រសក់»។ តាមពិតទៅ ដំណាំ «តាសក់» និង «ត្រសក់» អាចសរសេរបានដូចគ្នា ដោយគ្រាន់តែពាក្យ «តាសក់» ត្រូវបានយកទៅពន្យល់ក្នុងវចនានុក្រម។ ពាក្យ «ត្រសក់» ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការពន្យល់ពាក្យផ្សេងៗក្នុងវចនានុក្រមផងដែរ។ ប៉ុន្តែ បើសំដៅលើសត្វត្រីវិញ គឺត្រូវសរសេរថា ត្រីត្រសក់ (ឈ្មោះត្រីស្រកាមួយប្រភេទ)។ វចនានុក្រមសម្តេច ជួន ណាត សរសេរជា ត្រីត្រសក់ តែម្យ៉ាងប៉ុណ្ណោះ ដោយពុំមានឃើញសរសេរជាត្រីតាសក់ឡើយ៕
«យុទ្ធសាស្ត្រ» និង «វិធីសាស្ត្រ»
បើតាមវចនានុក្រមខ្មែរសម្តេចជួន ណាត ពាក្យ«យុទ្ធសាស្ត្រ» គេប្រើនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាម មានន័យថា ជាក្បួនចម្បាំង ក្បួនសម្រាប់ច្បាំង ដែលមានជាក្បួនព្យូហ៍សឹកជាដើម។ តែបើគេប្រើពាក្យ«យុទ្ធសាស្ត្រ»ក្នុងស្ថានភាពរកស៊ី ឬក្នុងការធ្វើអ្វីមួយវិញ មានន័យថា ការរៀបចំផែនការក្នុងការធ្វើអ្វីមួយដើម្បីឲ្យសម្រេចបានគោលដៅ។ ឧទាហរណ៍៖ បង្កើតយុទ្ធសាស្ត្រឡើង ក្នុងគោលបំណងអភិវឌ្ឍឲ្យបានជោគជ័យ។ ចំពោះពាក្យ«វិធីសាស្ត្រ» បញ្ជាក់ពីសកម្មភាពដែលនឹងធ្វើឡើងតាមផែនការដែលបានរៀបចំឡើង។ ឧទាហរណ៍៖ អនុវត្តនូវវិធីសាស្ត្រ ទើបអាចសម្រេចបានគោលដៅ៕
«យាម»មានន័យច្រើនបែប
«យាម»នៅក្នុងន័យទី១ សំដៅលើ ប្រដាប់របស់នង្គ័លដែលភ្ជាប់ផ្នៀងនិងដងមានសណ្ឋានរៀវខាងចុង រាងកោងស្រួចមកខាងក្រោយសម្រាប់កាន់ភ្ជួរ ដែលគេហៅថា យាមនង្គ័ល។ ក្នុងន័យទី២ «យាម»បញ្ជាក់ពីពេលវេលា។ ឧទាហរណ៍៖ បើគិតជាម៉ោង ក្នុងមួយយាមមាន៣ ឬ៤ម៉ោង។ កាលពីសម័យបុរាណច្រើនតែហៅ យាម តែក្នុងពេលយប់ ដោយមួយយប់មាន៣យាម គឺ យាមទី១ ហៅថា បឋមយាម ឬប្រថមយាម,យាមទី២ ហៅថា មជ្ឈិមយាម ឬមធ្យមយាម និងយាមទី៣ ហៅថា បច្ឆិមយាម ឬបស្ចិមយាម។ «យាម»នៅក្នុងន័យទី៣ មានន័យថាជា ថង់សំពត់មានដៃឬយោគស្ពាយបាន។ ថង់យាម ជាថង់ដែលមានដៃ។ នៅក្នុងន័យ«យាម»ទាំង៣ដែលបានលើកឡើងខាងលើនេះ គឺសុទ្ធតែប្រើជានាមសព្ទ។ សម្រាប់«យាម»ប្រើជាកិរិយាសព្ទវិញ មានន័យថា ចាំរក្សាឬក្រវែលឃ្លាំមើលដោយការប្រយ័ត្នក្នុងពេលមានកំណត់។ ឧទាហរណ៍៖ យាមឃ្លាំង, យាមផ្លូវ, យាមគុក, យាមល្បាត ជាដើម៕
ធ្វើឲ្យខ្ចាត់ ជានិយមន័យរបស់ពាក្យ «កម្ចាត់»ជាព្យាង្គតម្រួត មិនមែន«កំចាត់» ជាព្យាង្គរាយនោះទេ!
«កម្ចាត់»ជាព្យាង្គតម្រួត ទើបជាពាក្យត្រឹមត្រូវនឹងនិយមន័យថា ធ្វើឲ្យខ្ចាត់។ ក្នុងវចនានុក្រមរបស់សម្តេច ជួន ណាត លោកក៏បានឲ្យនិយមន័យ ខ្ចាត់ ថា ព្រាត់ព្រាយ,បែកខ្ញែក ឬឃ្លាតចេញ។ ឧទាហរណ៍៖ ខ្ញុំខ្ចាត់ចេញពីស្រុកកំណើតអស់រយៈពេល៥ហើយ ដើម្បីមករកការងារធ្វើនៅភ្នំពេញ។ មានពាក្យជាច្រើនទៀតដែលសម្តេច ជួន ណាត សម្រេចឲ្យប្រើជាព្យាង្គតម្រួតវិញ នោះមានពាក្យ កម្ទេច,ចម្លើយ,កម្ពស់, កម្តៅ, កង្វល់,គម្រប,ចម្រុះ,ចម្លង,ចង្អើរ,ជម្នះ,តម្រង់,តម្រូវ,ទម្រង់,តង្វាយ,ទម្រ,តម្កើង,តម្លើង,កម្សាន្ត។ល។ លើកលែងតែពាក្យ សំរាម កំណើត ជំងឺ និងជំរុញ ដែលមិនអាចសរសេរជាព្យាង្គតម្រួតបាន៕
«ទំពាំង»មានន័យខុសពី«ត្រពាំង»
បើតាមវចនានុក្រមខ្មែរ ពាក្យថា «ទំពាំង» សំដៅលើ ពន្លកឫស្សី ឬបបុសជាដើម។ ក្នុងការរបបអាហាររស់នៅប្រចាំថ្ងៃ គេច្រើនប្រើទំពាំង សម្រាប់ ស្ល ធ្វើជាម្ហូបអាហារ។ ពេលវាទើបតែដុះពន្លកថ្មី គេហៅវាថា ទំពាំង តែពេលវាដុះបានខ្ពស់ គេហៅវាថា ឫស្សី ដែលមានថ្នាំង។ គេតែងចំណាំយកឫស្សីធ្វើជា គ្រឿងឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ដូចជា ល្អី កញ្ជើ ឧបករណ៍នេសាទ ផ្ទះ និងគ្រឿងសង្ហារិមជាដើម។ បើគេប្រៀបធៀប មនុស្សទៅនឹងទំពាំងវិញ គឺមានន័យថា ជាកូន ឬកូនសិស្សដែលទទួលកិច្ចការស្នងឪពុក ឬស្នងគ្រូ ដូចជាទំពាំងដែលដុះស្នងដើមឫស្សី។ កុមារជាទំពាំងស្នងឬស្សី ដែលជាអ្នកបន្តវេនដើម្បីថែរក្សាប្រទេសជាតិឲ្យរីកចម្រើន។ ចំណែកពាក្យ «ត្រពាំង» ជាថ្លុកធំដែលកើតចេញពីមនុស្សជីក សម្រាប់ឲ្យដក់ទឹក ឬកើតចេញដោយកម្លាំងទឹកហូរច្រោះ។ ត្រពាំង ជាប្រភពទឹកដ៏សំខាន់សម្រាប់ថនិកសត្វ រុក្ខជាតិ និងមច្ឆជាតិ គ្រប់ប្រភេទ ដែលរស់នៅពឹងផ្អែកលើទឹកក្នុងត្រពាំង៕
«គំរូ» មិនមែន «គម្រូ», «សំរាម» មិនមែន «សម្រាម», «ជំរុញ» មិនមែន «ជម្រុញ» ឡើយ
វចនានុក្រមខ្មែរបានលើកឡើងពាក្យមួយចំនួនទៀតដែលមិនអាចសរសេរជាព្យាង្គតម្រួត នោះមានពាក្យ សំរាម មិនត្រូវសរសេរជា សម្រាម ឡើយ,ជំរុញ មិនអាចសរសេរជា ជម្រុញ បានឡើយ៕
«កេរខ្មាស» ឬ «កេរ្តិ៍ឈ្មោះ»
មិនមែនសរសេរ«កេរ្តិ៍ខ្មាស» ដូចនេះទេ គឺត្រូវសរសេរជា«កេរខ្មាស» បែបនេះ វិញទើបត្រឹមត្រូវ។ ចំណែកពាក្យ«កេរ្តិ៍ឈ្មោះ»សរសេរបែបនេះគឺត្រឹមត្រូវហើយ។ នេះបើយោងតាមសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ដែលបានបកស្រាយនៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ។ វចនានុក្រមសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ពន្យល់ថា ពាក្យ «កេរ»និង«កេរ្តិ៍» គឺមានន័យខុសគ្នា ។ «កេរ» សំដៅដោយដំណែល ឬជាមរតករបស់ដូនតា ឬមាតាបិតាដែលបានបន្សល់ទុកឲ្យ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង៖ ស្រែនេះជាកេររបស់ជីដូនខ្ញុំ,ប្រាសាទនគរវត្ត ជាកេររបស់ព្រះមហាក្សត្រ ជាបុព្វបុរសរបស់ខ្មែរ។ គេច្រើនប្រើពាក្យ«កេរ»ជាមួយនឹងពាក្យដទៃ បង្កើតបានជាពាក្យ កេរកាល គឺមានន័យថា ឈ្មោះសាស្ត្រាច្បាប់ចាស់មួយ មានពាក្យប្រដៅជាដំបូន្មានផ្សេងៗ។ សាស្ត្រាកេរកាល។ ចំណែក «កេរ្តិ៍» សំដៅលើ សេចក្តីសរសើរ,ការល្បីលេចឮ,ខ្ចរខ្ចាយ។ ពាក្យនេះច្រើនតែប្រើជា កេរ្តិ៍ឈ្មោះ។ គួរចងចាំថា កាលណាគេសំដៅលើ ទ្រព្យសម្បត្តិមរតកដែលជារបស់ដូនតាជំនាន់មុនបន្សល់ទុកឲ្យនោះ គឺគេត្រូវនឹកដល់ពាក្យ«កេរ»។ កាលណាគេសំដៅលើបុគ្គលណាម្នាក់មានភាពល្បីល្បាញ នោះគេត្រូវនឹកដល់ពាក្យ«កេរ្តិ៍»នេះ៕
«ខ្លោងទ្វារ» មិនមែន «ក្លោងទ្វារ»ឡើយ
បើគេគិតដល់ បង្គោលមួយគូមានធ្នឹមធ្វើដោយឥដ្ឋ ឬដោយឈើភ្ជាប់នឹងកំពែង ឬរបងមានចន្លោះជាផ្លូវសម្រាប់ដើរចេញចូលបាននោះសំដៅលើ«ខ្លោងទ្វារ» ដែលមានរចនាក្បូរក្បាច់ផ្សេងៗ។ ខ្លោងទ្វារវត្ត ខ្លោងទ្វារផ្ទះ។
ក្នុងន័យនេះ គេមិនអាចសរសេរជា«ក្លោងទ្វារ»បានឡើយ ព្រោះពាក្យនេះមិនមាននៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរឡើយ៕
ទំព័រទី១ < ទំព័រទី២ > ទំព័រទី៣
ប្រភព ៖ គេហទំព័រ ថ្មីៗ
Comments are closed.